کتابچه مهندسی جز مدارکی و اسنادی میباشد که سازنده یا تامین کننده می بایست تهیه و در پایان قرارداد تحویل کارفرما بدهد و فهرست کلی مدارک بشرح ذیل میباشد.
- نقشه های نهایی (As built ) تک خطی – کنترل – ترمینال دیاگرام – جانمایی
- فهرست تجهیزات اصلی و کاتالوگ مربوطه
- فهرست اقلام و تجهیزات اضافی و مورد نیاز در راه اندازی
- گزارش و جداول محاسباتی در صورت لزوم
- دستورالعمل بارگیری ، حمل ، نصب و تست و راه اندازی و تعمیر نگهداری
- دیتا شیت و مشخصات فنی
- گزارش تستهای انجام شده روتین در کارخانه یا تایپ تست
- گواهی یا صورتجلسات تست بازرس کارفرما و گواهی صدور حمل
مدارک معمولا در تعداد نسخ مورد توافق در قرارداد بصورت تواما هارد کپی و نسخه الکترونیکی تحویل کارفرما می گردد.
ITP
ITP رویه ای است که با استفاده از آن ، توافقات بین گروههای اجرایی سایت ، کنترل کیفیت ، نظارت و کارفرما جهت تعیین روال کار بازرسی انجام می گیرد. آماده سازی این مدرک بطور کلی حساسیت ویژه ای در اجرای روند پروژه خواهد داشت زیرا از یک سو در صورت تعیین تعدادنقاط بازرسی زیاد و نوع نامناسب در طول کار ، سرعت کار بسیار کاهش یافته و در برخی موارد بدلیل نیاز به دوباره کاری هزینه های تحمیلی به گروه اجرایی به شدت افزایش می یابد. از سوی دیگر در صورت تعریف نشدن ایستگاههای مناسب و کم کردن این بازرسی ها علاوه بر این که در بسیاری از موارد پس از انجام یک مرحله از کار امکان بازرسی و عیب یابی در مرحله بعدی از بین خواهد رفت ، پیمانکاران اجرایی نیز توجه خود را به کیفیت کار از دست خواهند داد.همچنین نوع ITP تعریف شده تا حدی تعیین کننده تعداد نفرات لازم جهت گروه کنترل کیفیت می باشد. مسائل بسیاری در تدوین این مدرک باید مورد توجه قرار گیرد که به ترتیب مورد بررسی قرار می گیرند.
مطالبی که در یک ITP بایستی ذکر گردند را میتوان به شرح زیر دسته بندی نمود :
۱-فرمتهای خام. بطور کلی تمامی گزارشاتی که تا پایان کار بازرسی یک مجموعه مورد نیاز می باشد ، از جمله فرمت دعوت به بازرسی ، فرمت مکاتبات ، تست جوشکار ، بازرسی ابعادی و… بایستی با یک روند شماره گذاری مناسب و با اختصاص یک شماره مرجع جهت هر گزارش در یک ITP قرار گرفته و فرمتهای خام بعنوان مرجع ممهور به مهر کلیه دستگاههای مرتبط به امر بازرسی در سایت گردد.
۲- نوع فعالیت اجرایی که در سایت انجام می شود. دراین قسمت باید با دسته بندی نوع فعالیتهایی که پیش از حضور در سایت ویا در سایت در حال انجام است قسمتهایی را بعنوان ایستگاه کنترلی تعریف کرد. بعنوان مثال می توان به فعالیت برشکاری اشاره کرد که باید در موارد حساس حتی در مرحله نشانه گذاری جهت برشکاری نیز ایستگاه جهت بررسی و کنترل تعریف نمود.
۳- فعالیتی که گروههای کنترلی از جمله گروه کنترل کیفیت ، گروه نظارت و کارفرما در این مرحله بایستی انجام دهند. به عنوان مثال در مورد برشکاری گروههای کنترلی بایند عمل بازرسی چشمی و ابعادی مربوط به قطعه برش خورده را انجام دهند.
۴- مشخص نمودن مرجع پذیرش و تلورانسهای مربوطه. در این قسمت از مدرک بایستی مرجعی جهت مشخص نمودن نحوه انجام بازرسی و حدود پذیرش عیوب مشاهده شده معرفی نمود. بعنوان مثال در مورد برشکاری ، بایستی نقشه یا شماره استانداردی در مورد تولورانسهای ابعادی یابندی از Fabrication Procedure را که تولورنسهای مجاز را ذکر نموده ، بیان نمود.
۵- بیان نمودن نوع مدرک صادر شده در این مرحله از بازرسی. در این ستون می باید نام و شماره گزارشی را که با توجه به جدول گزارشهای خام ، باید در این مرحله صادر گردد ، ذکر شود. بعنوان مثال در مورد عملیات برشکاری باید نوع مدرک ” گزارش بازرسی چشمی و ابعادی” و شماره آن بعنوان مثال 012 ذکر شود.
۶- در مرحله آخر نوع ایستگاه بازرسی برای هر گروه کاری حاضر در سایت معرفی می گردد. انواع ایستگاههای بازرسی بایستی با حروف اختصاری معرفی شوند که این حروف اختصاری در قسمت اول مدرک توضیح داده می شود. انواع مرسوم ایستگاههای بازرسی به شرح زیر می باشند :
Review: این ایستگاه جهت بررسی مدارک می باشد و گروه اجرایی می توانند به کار اجرایی خود ادامه دهند و در نهایت بایستی که مدارک مربوطه را جهت بازنگری ارائه دهند.
Approve: این ایستگاه نیز همانند ایستگاه قبل جهت بررسی مدارک می باشد ، با این تفاوت که تا تایید مدارک ارائه شده ، گروه اجرایی مجاز به ادامه کاری که بایستی بر اساس این مدارک انجام دهند نمی باشد.
Witness: در این مرحله بایستی که نمایندگان گروههای بازرسی معرفی شده باشند. گروه اجرایی بایستی طبق توافق مدتی قبل از رسیدن کار اجرایی به این مرحله بعنوان مثال ۲ روز ، به صورت کتبی مراتب را جهت بازرسی به گروههای کنترلی ، نظارت و کارفرما اطلاع دهد. کار اجرایی در این مرحله متوقف نخواهد شد و بازرس بنا به تشخیص خود در این مرحله از بازرسی حضور خواهد یافت یا از حضور خودداری خواهد کرد ولی در هر زمانی که بازرس خواستار بررسی مدارک مربوطه باشد باید این مدارک در اختیار او قرار گیرد و او موظف است که نسبت به تایید این مدارک اقدام نماید.
Spot Witness: بررسی مراحل اجرایی و بازرسی در این قسمت به عهده بازرس بوده و بسته به قرارداد آن پروژه، صدور دعوتنامه کتبی جهت بازرسی ممکن است لازم باشد یا نباشد.
Hold Point: تمامی شرایط در این ایستگاه بازرسی همانند ایستگاه Witness می باشد با این تفاوت که بازرس بایستی در این مرحله حضور یابد و گروه اجرایی بدون تایید مجاز به ادامه کار نمی باشند.
اولین مطلب که به نظر من در تدوین ITP مهم است ، تهیه فرمتهای خام مربوط به فرآیندهای بازرسی تا مراحل پایانی کار است.
حتما بخاطر داشته باشید که هنگام تعریف ایستگاه بازرسی ، استاندارد مرجع مورد استفاده در آن مرحله و شماره فرمت تایید شده توسط کارفرما برای آماده سازی در آن مرحله را ذکر کنید. عدم آماده سازی فرمتهای خام در ابتدای کار باعث خواهد شد که با تغییر نفرات چه در قسمت کنترل کیفیت و چه در بخش کارفرما ، سلایق شخصی باعث تغییر چندین باره شکل فرمتها گردد.
دومین مورد در تهیه ITP ، ذکر تمامی رویه های کاری مانند روش ساخت ، روش رنگ آمیزی، بازنگری نقشه های اجرایی و… به عنوان ایستگاه Hold Point می باشد. توجه به این مطلب که شروع کار اجرایی بدون تایید این مدارک توسط کارفرما ، می تواند باعث وارد آمدن خسارات مالی شدید به پیمانکار جهت تصحیح مراحل قبلی کاری گردد، حائذ اهمیت ویژه می باشد.
مطلب بسیار مهم و حساسی که در بیشتر موارد به آن توجه نمی شود جلسه PIM( Pre-Inspection Meeting) می باشد. اکیدا توصیه می کنم که بدون برگزاری این جلسه و تهیه صورتجلسه که تایید تمامی گروههای درگیر در آن موجود باشد ، اقدام به شروع کار بازرسی نکنید.
مطالبی که به نظر من مهم است که در این جلسه مطرح شده و در صورتجلسه ذکر شود به شرح ذیل است:
۱- نحوه شماره گذاری فرمتهای بازرسی
۲- نحوه و زمان اعلام درخواست بازرسی
۳- نحوه و زمان تایید کارفرما در صورت عدم حضور در ایستگاههای بازرسی
۴- تعیین حداکثر زمان مورد نیاز کارفرما جهت بررسی مدارک ارائه شده و اعلام نظر
۵- تعیین نحوه تایید نفرات کنترل کیفیت پیمانکار
۶- تعیین نحوه انجام تستهای غیر مخرب و ارائه فیلمهای پرتونگاری
۷- تعیین محل انبارش فیلمهای پرتونگاری ( در اختیار پیمانکار یا کارفرما)
در واقع ITP یا طرح بازرسی و آزمون سندی است که به تشریح شیوه کار بازرسی پروژه پرداخته و جایگاه گرو های اجرایی سایت، کنترل کیفیت، نظارت و کارفرما را مشخص می نماید. بی شک آماده سازی چنین سندی از حساسیت ویژه ای برخوردار است چرا که تعیین تعداد زیاد نقاط بازرسی و یا انتخاب نامناسب نوع ایستگاه بازرسی، موجب کاهش سرعت کار و بدنبال آن افزایش هزینه های تحمیلی به گروه اجرایی می گردد.
Specification
به این مدرک اصطلاحا اسپک می گویند. در این مدرک به طور خاص در مورد مشخصات فنی یک تجهیز صحبت می شود به عنوان مثال specification for control valve در مورد شیرهای کنترلی صحبت میکند. مثلا نواع عملگر یا اکچوایتور که پنوماتیک یا هیدرولیک باشد، نوع ولو که گلاب یا پروانه ای باشد، نوع جنس بدنه، مشخصات فنی پوزیشنر، seat, plug و …. در این مدرک ذکر میشود. بنابراین خلاصه specification در مدرک design criteria آمده است.
WPS جوشکاری چیست؟
WPS نام اختصاری عبارت Welding Procedure Specification، یک دستورالعمل نوشته شده است که جزئیات مختلف فرایند جوشکاری یک قطعه و اطلاعات ضروری مورد نیاز برای تولید یک جوش را مشخص می کند.
مدرک WPS اطلاعات لازم برای استفاده ی جوشکار مثلاً نوع فرایند جوشکاری (قوس الکترود دستی، جوش آرگون، جوش CO2 و غیره)، طرح اتصال قطعات به هم (اتصال لبه به لب، گوشه، سپری و غیره)، نوع جوش در آن اتصال (جوش شیاری یا گوشه)، وضعیت جوشکاری (تخت، افقی، قائم و سقفی)، لبه سازی یا آماده سازی شیار، جنس فلزات پایه و مشخصات آن، ضخامت مقطع جوشکاری، قطر لوله، نوع فلز پر کننده و سایز آن، دمای پیش گرم، دمای بین پاسی و عملیات حرارتی پس از جوشکاری (PWHT)، جهت پیشروی جوشکاری، گاز مورد استفاده در فرایندهای مرتبط، مشخصات الکتریکی جوشکاری (نوع و شدت جریان، قطبیت و ولتاژ) و اطلاعات مرتبط با تکنیک و روش کار را در اختیار وی می گذارد. جوشکار موظف است طبق این دستورالعمل، جوشکاری نماید و بازرس جوش هم، انطباق فرایند با آن را کنترل می کند. دستورالعمل جوشکاری طبق یک استاندارد/کد تهیه می شود و باید الزامات ساخت قطعه یا سازه طبق آن استاندارد/کد در WPS رعایت شود.
PQR جوشکاری چیست؟
هدف از تهیه ی WPS علاوه بر اعلام مشخصات و اطلاعات ضروری فرایند جوشکاری، اطمینان از کیفیت جوش و تضمین آن است. پس از تهیه ی WPS، باید این ارزیابی صورت بگیرد که آیا جوش ایجاد شده بر اساس این دستورالعمل، مطابق با مشخصات جوش طراحی شده خواهد بود؟ یعنی می تواند اهداف طراحی را برآورده کند؟ به همین منظور، دستورالعمل نوشته شده باید مورد آزمون و تایید قرار بگیرد. به عبارت بهتر، قبل از اجرای جوش طبق WPS تهیه شده روی قطعه/ سازه ی اصلی، باید اطمینان حاصل شود که جوش حاصل با این دستورالعمل، می تواند انتظار طراح را برآورده سازد یا نه. برای حصول این اطمینان، متداول ترین روش آن است که روی نمونه آزمون هایی (Test Coupon) که طبق مشخصات مندرج در کد/استاندارد آماده شده، طبق همان WPS، جوشکاری انجام شود. از این نمونه ها، در آزمایشگاه صلاحیت دار، نمونه های کوچک تری به نام آزمونه (specimen) تهیه می شود. تعداد آزمونه ها برای هر آزمون طبق کد/استاندارد مربوطه مشخص می شود. آزمونه ها طبق الزامات کد/استاندارد، تحت آزمون های کیفی و سلامت جوش قرار می گیرند. اگر این آزمون ها بتوانند معیارهای پذیرش همان کد/استاندارد را برآورده سازند، WPS تایید شده تلقی می شود و به عنوان یک دستورالعمل تایید شده برای یک محدوده ی مشخص طبق کد/استاندارد قابل استفاده می باشد. به مدرکی که تایید WPS مربوطه به همراه نتایج آزمون های انجام گرفته روی نمونه آزمون جوشکاری شده، مشخصات جنس و ابعاد نمونه آزمون و خلاصه ای از اطلاعات ضروری برای جوشکاری در آن گزارش می شود، PQR می گویند. PQR مخفف عبارت Procedure Qualification Record یعنی گزارش تایید دستورالعمل جوشکاری است.
WPQ یا WQR جوشکاری چیست؟
پس از اینکه دستورالعمل جوشکاری تهیه شد (WPS)، به تایید رسید (PQR) و مشخص گردید که این دستورالعمل می تواند اهداف مورد نظر طراح را محقق سازد، باید از مهارت جوشکار نیز در اجرای جوشی که اهداف طراحی را تامین می کند، اطمینان حاصل شود. با توجه به اینکه هدف از آزمون تایید دستورالعمل جوشکاری یا PQR، تایید و تضمین دستورالعمل جوشکاری است و تایید جوشکار هدف نیست، نیاز به تایید صلاحیت جوشکاران برای جوشکاری طبق WPS مربوطه نیز می باشد. به عبارت ساده تر، WPS با اجرای جوش توسط ماهرترین جوشکار به تایید می رسد ولی پس از تایید WPS نیاز است که مهارت و صلاحیت جوشکارانی که قرار است طبق آن WPS به انجام و تولید جوش مورد نظر WPS مشغول شوند، نیز سنجیده شود. برای این منظور، جوشکاری که قرار است تایید صلاحیت شود، بر روی نمونه آزمون هایی (Test Coupon) که طبق مشخصات مندرج در کد/استاندارد آماده شده، طبق همان WPS، جوشکاری می کند. نمونه ها طبق الزامات کد/استاندارد، تحت آزمون های کیفی و سلامت جوش قرار می گیرند. اگر این آزمون ها بتوانند معیارهای پذیرش همان کد/استاندارد را برآورده سازند، جوشکار برای آن WPS تایید صلاحیت شده تلقی می شود و به عنوان یک جوشکار تایید صلاحیت شده برای آن WPS و طبق کد/استاندارد مورد نظر، به کار گرفته می شود.
به مدرکی که تایید صلاحیت جوشکار به همراه نتایج آزمون های انجام گرفته روی نمونه و خلاصه ای از اطلاعات ضروری WPS و مشخصات نمونه آزمون و جوش آن، در آن گزارش می شود، WPQ ،WQR یا WQT می گویند.
WPQ مخفف عبارت Welder Performance Qualification و WQR مخفف عبارت Welder Qualification Record و WQT مخفف عبارت Welder Qualification Test Record یعنی گزارش ارزیابی یا تایید صلاحیت جوشکار است.